بانک ملی، شعبه مرکزی - اصفهان

محسن فروغی (1382-1286 خورشیدی)
تحصیل کرده فرانسه و فارغ التحصیل مدرسه بوزار در رشته معماری در سال 1313 .او سال 1315 به ایران بازگشت و به مدت 15 سال ریاست دانشکده معماری و هنرهای زیبای دانشگاه تهران را به عهده داشت . او معمار مدرنیستی بود که به تاریخ و پیشینه ی فرهنگی ایران عشق می ورزید . فروغی برداشت فرمال و ظاهری از تاریخ را سطحی نگری می دانست و بر این عقیده بود که رابطه ساختمان ها را از نظر شکل و و سبک می توان به دو دسته تقسیم کرد: رابطه ظاهری و رابطه حقیقی. او معتقد است رابطه ظاهری زمانی شکل می گیرد که معماری به دنبال الگو برداری از دوره خاصی، بدون در نظر گرفتن روح آن دوره فقط به بازسازی تزیینات و ظواهر آن دوره بپردازد. اما در رابطه حقیقی ساختمان های معاصر با تاریخ و فرهنگ حتی ممکن است بنا در ظاهر هیچ نشانه نمایانی از این پیروی نداشته باشد اما در باطن دارای روح آن دوره و مناسب با شرایط محل باشد. او اهمیت ویژه ای برای در نظر گرفتن شرایط اقلیمی و مصالح مناسب قائل بود. در حدی که عمده اختلاف سبک های معماری را در تغییر مصالح و نوع برخورد با آن می داند.
فروغی به خاطر پشتوانه ی سیاسی ارث برده از "پدر" (ذکاء الملک) و همچنین به سبب شهرت پدر در فعالیت های سیاسی – فرهنگی در جامعه مدنی ایران، فضای حکومتی – دولتی را، از قبل می شناخت و به همین دلیل با سرعت وارد میدان عمل در زمینه ی فرهنگی و سیاسی شد. فعالیت های وی به دو دسته تقسیم می شود: 1_ زمینه های سیاسی، 2_ زمینه های فرهنگی:
در عالم سیاست، فروغی پس از بازگشت به ایران به نمایندگی مجلس شورای ملی (سابق) رسید. او فعالیت های سیاسی را همیشه حفظ کرد تا این که به مقام "سناتوری" نایل آمد و نماینده مجلس سنا شد.
او در زمینه فرهنگی در سه محور فعالیت داشت. الف) آموزش معماری، ب) معماری (ساختمان سازی)، ج) باستان شناسی و هنرها
فروغی بعد از "آندره گدار"، که بنیان گذار و رئیس دانشکده ی هنرهای زیبای دانشگاه تهران بود، دومین و مهم ترین رئیس این دانشکده محسوب می شود. آنچه فروغی سعی در به وجود آوردنش دارد ، تفکر و اندیشه های معمارانه است و همچنین رساندن اندیشه های نوینی که سایر معماران ، از آغاز عصر جدید (1300) سعی در به کمال رساندن آن داشتند.
دانشکده حقوق دانشگاه تهران، 1317ش، بانک ملی اصفهان 1320ش، بانک ملی بازار 1323ش، بانک کشاورزی 1332ش، از کارهای ارزنده فروغی اند که در آن ها از پیشرفته ترین امکانات تکنولوژیک استفاده شده است. البته لازم است توجه داشته باشیم که کارفرمایان آن زمان از اشخاص تحصیلکرده، روشنفکر و آزموده به حساب می آمدند که همفکری زیادی با مهندسان مورد مشاوره ی خود داشتند. همکاری در طرح و اجرای ساختمان مجلس سنا به اتفاق حیدر غیایی و کیقباد ظفر بختیار را نیز از جمله فعالیت های او می توان محسوب داشت. از سایر کارهای فروغی ایستگاه راه آهن دورود، ساختمان مسکونی آقای قهرمان بختیار (نبش شمالی پل رومی)، منزل مسکونی خود او (خیابان بندر پهلوی – تخریب شده)، منزل مسکونی آقای لک (خیابان یخچال رو به روی منزل قوام که امروز به پارک تبدیل شده)، وزارت دارایی، آرامگاه سعدی با همکاری علی صادق و آرامگاه رضاشاه با همکاری علی صادق و قباد ظفر را می توان نام برد. از دیگر بناهای مشترک فروغی و غیایی ساختمان (Maison de ’Iran) (1968م.) در پاریس است.
فروغی با علاقه بسیار به باستان شناسی، شناختی صائب در مورد اشیای عتیقه داشت. به همین جهت کلکسیون ارزشمندی از اشیای عتیقه در خانه خود گرد آورده بود که مورد استقبال باستان شناسان قرار می گرفت و به خصوص سکه های دوران باستان و مهرهای قدیم و کهن را با تخصصی فوق العاده می شناخت. مشاور ارشد آندره‌گدار و گیرشمن و کارشناس هنرهای تجسمی به خصوص از امپرسیونیسم به بعد به شمار می رفت. لقب "سِر" از دربار انگلیس و مدال " لِژیون دونور" از فرانسه داشت. عضو "آکادمی دوفرانس" و مشاور هنری موزه ی "لوور" و از مُروجان نقاشی های قاجار و نقاشی های قهوه خانه ای بود که در خارج شناخته نبودند و در موزه ی نگارستان به سرپرستی خانم سودآور نگهداری می شدند. او هم چنین گذشته از تسلط کامل به زبان فرانسه، «زبان» های باستانی ایران را هم به خوبی می شناخت.

 منابع:

کتابها:

- بانی مسعود، امیر . معماری معاصر ایران/ تهران: نشر هنر معماری قرن، چاپ پنجم(ویرایش دوم)، زمستان ۱۳۹۱

- باور، سیروس . نگاهی به پیدایی معماری نو در ایران؛ ناشر: موسسه علمی و فرهنگی فضا؛ تهران؛ 1388

شهر اصفهان

از بيش از2000 سال پيش تاکنون سير تکاملی خود را بطور مداوم ادامه داده است. در طول اين تاريخ طولانی، دو تغيير شکل عمده قابل تشخيص است. اولين تغيير در حدود 400 سال پيش، زمانی که دوباره به عنوان پايتخت تعيين شده بود، آغاز شد. در طول اين دوره، اصفهان به شهری بسيارشهير متشکل از ساختمان های باعظمت به همراه فضاها و زيرسازی شهری مفيدو عظيمی، تبديل شد.
دومين تغيير شکل عمده شهر در دوره های معاصرتر، هنگامی که شهر بصورتی مدرن و شهری صنعتی درآمد اتفاق افتاد. آغازاين تغيير در حدود80 سال پيش بود. زمانی که اصفهان نیز همانند بقيه شهرهای ايران، مشمول يک برنامه اساسی راه سازی و دستخوش تغييرات فيزيکی شده بود. به دنبال اين ابتکارات بنيادی، سه طرح جامع، شهر اصفهان را بطور کلی دچار تغييراتی کرده است. امروزه اصفهان شهر بزرگ و مدرنی است که ميراث عظيمی را از گذشته به ارث برده است.
درحاليکه توسعه قرن17 بطور عمده در تداوم ساختار سنتی شهر اتفاق افتاد، تغييرات قرن20 کاملا با گذشته مغايرت داشته است. بنظر می رسد که در پس همه تغييرات شهر، توجه عمده معطوف به مناسب بودن شبکه اصلی خيابان های جديد برای ترافيک گردونه ای بوده است.
برنامه ريزی اصلی مدرن از دهه های 1950 و 1960 در ايران آغاز شد. تا پيش از اين دوره، فعاليت راه سازی در شهرهای مختلف بطور جدی در دستور کار قرارگرفته بود، اما اين فعاليتها از هيچ گونه طرحهای از پيش تعيين شده ای پيروی نمی کردند. تصميمات، بيشتر تصادفی و برمبنای زمان و مکان بود . احساس نياز به وجود طرح های اصلی هنگامی پديدار شد که شهرها بسيار رشد کردند و کشور با موفقيت روشهای برنامه ريزی غربی آشنا شده بود. اين مسئله به پروژه ای جامع به منظور تهيه طرحهای اصلی برای همه شهرها منجر شد.

اما در شهر اصفهان رخداد متفاوتی آثار تاریخی بزرگ شهر را از تخریب بی ملاحظه مصون نگاه داشت وزارت داخله با صدور بخش نامه هایی از آسیب دیدگی بناهاي تاریخی شهر جلوگیري کرد در این بخشنامه ها تاکید شده بود که اگر چنانچه در مسیر خیابان هاي جدید ، عمارت و ابنیه تاریخی واقع شده براي حفاظت و از بین نرفتن آنها نقشه طوري طرح شود که ابنیه مزبور باقی بماند در غیر این صورت مراتب را قبلاً به وزارتخانه اطلاع دهند و بدون اجازه اقدامی نشود. در گام بعدي مسئولان حفاظت از این آثار نیزمنصوب شدند. تا پیش از تأسیس دایره باستان شناسی حفاظت و نگهداري از آثار تاریخی داخل شهر به دستور وزارت داخله بر عهده نظمیه اصفهان قرار داشت. قدم بعدی مرمت این آثار بود .مسجد جامع ، تمامی پل های قدیمی شهر مدرسه چهار باغ ، کاخ چهلستون و ... مرمت شدند و ساماندهی میدان نقش جهان صورت گرفت. در نهایت روند شهرسازی مدرن و نتایج حاصل از روش چیدمان فضا بخصوص در منطقه تاریخی شمال شهر ، شبکه جدید خیابان کشی ها، انسجام ساختاری این منطقه را کاهش داد و ساختار قدیمی متعلق به دوره صفوی و سلجوقی را ناپدید کرد .میدان کهنه،میدان نقش جهان و ارتباط شهری آنها و گذرهای اصلی و قدیمی گذشته چون جوباره، جماله، بازار قدیم و دردشت با کاهش ارزش همپیوندی مواجه شدند و هسته فعال شهر از مرکز قدیمی به لبه خیابان های جدید منتقل گردید. در کل ، افزایش ارتباطات و میزان اتصال در خیابان های اصلی و لبه های بافت محلاتی مانند میدان کهنه، باعث شد این بافت نتواند با کل شهر همپیوندی مناسبی برقرار کند و در واقع خیابان های احداث شده بافت را پاره کرده و به چند قسمت ناهم پیوند تبدیل کرد ، این چنین است که به یکباره، میدان کهنه و بافت ارزشمند پیرامون آن به یکباره اهمیت و ارزش خود را از دست داد ودچار انزوای فضایی شد.
اما در جنوب ، شهر قدیمی ساختار خودرا حفظ کرده و بازار به عنوان مهمترین عنصربین میدان قدیم و جدید باقی مانده و به خوبی در ساختار شهر اصفهان عجین شده است.

علاوه بر آنچه گفته شد، در دوره پهلوی ، اصفهان ، به واسطه ایجاد کارخانه های جدید به عنوان مظاهر تجدد گرایی که اکثرا توسط مهندسین آلمانی بنا می شدند به چهره ای جدید دست پیدا کرد . امکانات ویژه این شهر مانند برکت زاینده رود ، امنیت ، نیروی کار ارزان ، پیشینه صنعت عوامل دیگر باعث استقرار تعداد زیادی کارخانه در این شهر شد . از این میان ده کارخانه مهم در دو سوی زاینده رود شکل گرفتند . این بناها در جهت دستیابی به یک هدف ، یعنی ایجاد تصویر شهری نوین ، باید به گونه ای مطلوب در فضاهای شهری جایگزین می شدند تا علاوه بر اینکه به عنوان قسمتی از زندگی شهری تجربه و احساس شوند ، در چشم انداز کلی شهر و در کنار گنبدها و مناره های تاریخی ، به صورت استعاره ای تازه جلوه گر شوند . بدین ترتیب ، در باغ های صفوی لانه کردند لیکن با احترامی وافر به مکان و فضای سبز تسخیر شده ، بدون تکه تکه نمودن باغ ها ، نمونه های زیبایی از پارک صنعتی ایجاد کردند . پارک هایی صنعتی که با نوع معماری خاص خود ، قصد به تصویر کشیدن معماری نوین و در عین حال بازتاب و کاربرد روحیه معماری سنتی را داشتند . هرچند مکانیابی شهری اولیه این کارخانجات بیرون از شهر و مستقل از بافت آن بود ، لیکن در پی گسترش روز افزون شهر ، به صورت جزیی از آن در آمده ، فضاهایی نوین آفرید و به عنوان بخشی از زندگی کنار باقی عناصر شهری پذیرفته شد .

منابع

مجلات:

- صادقی، سارا - قلعه نویی، محمود - مختارزاده، صفورا . مقاله بررسی تأثیر طرح های توسعه شهری معاصر بر ساختار فضایی هسته تاریخی شمال شهر اصفهان، فصلنامه علمی پژوهشی مطالعات شهری ،زمستان 1391

مقالات:

- سید بنکدار، سید مسعود .  وضعیت آثار تاریخی شهر اصفهان در دوره پهلوي اول، 1394
- کریمی، کیوان . مقاله برنامه ريزی شهریِ شهراصفهان درگذشته وحال، ترجمه: سمیرا حیدری

[پیوند خارجی]
1_ بررسی تاثیر طرح های توسعه شهری معاصر بر ساختار فضایی هسته تاریخی شمال شهر اصفهان | سارا صادقی، محمود قلعه نویی، صفورا مختارزاده | منتشر شده در فصلنامه علمی پژوهشی مطالعات شهری، زمستان 1391 | دانلود شده از پایگاه مگیران Magiran [◄]
2_برنامه ريزی شهریِ شهر اصفهان درگذشته وحال | کیوان کریمی، ترجمه سمیرا حیدری | منتشر شده در نشریه شهرسازی و معماری هفت‌ شهر - دوره دوم شماره 27 و 28 تابستان 1388 | دانلود شده ازhaftshahrjournal.ir [◄]

[پیوند داخلی]
1_ اطلاعات دوره ها: 1332 - 1300 | تحولات اجتماعی دوران پهلوی اول 1332-1300 [◄]

بانک ملی ایران شعبه اصفهان (محسن فروغی ، سال 1321 خورشیدی )
این بنا توسط محسن فروغی طراحی و در سال 1321 احداث شده است . این بانک درمحدوده بافت تاریخی شهر اصفهان ودر مجاورت میدان نقش جهان و چهل ستون ،البته با فاصله ای مناسب واقع شده و از نظر سبک معماری هیچ گونه تشابهی با ساختمان های تاریخی اطراف خود ندارد .دارای زمین مربعی شکل ، به ابعاد ۱۰۰ ×۱۰۰ متر می باشد که ۸۳۰۰ متر مربع از آن به فضای سبز ، آب نما و پارکینگ ، اختصاص پیدا کرده است . بنا از کیفیت اجرایی مطلوبی برخوردار است . بتن مسلح سازه بنا را تشکیل می دهد و سنگ و شیشه مصالح غالب در نمای ساختمان می باشند . ساختمان در شمال غربی زمین و با فاصله بیش از ده متری از لبه های خیابان پیرامونی واقع شده است . تعداد کم بازشوها در بدنه شمال و غرب ، استفاده از مصالح سنگی در محوطه سازی و نماها و فاصله بنا تا خیابان ، پاسخی برای بیان عملکرد بانک و ایجاد حس امنیت در آن بوده است .

طراحی فضایی مناسب و یکپارچه برای فعالیت اداری ، دسترسی آسان مراجعین ، نورگیری مناسب ، دسته بندی عملکردها و عدم تداخل آنها ، رعایت مسائل امنیتی و ایجاد یک بدنه شهری ، از نیازهای اصلی طرح بوده است . ساختمان روی سکویی حدود یک متر و نیم بالاتر از سطح خیابان قرار دارد که امکان نورگیری سقفی برای زیر زمین را فراهم کرده . پله ها ، فرورفتگی دروازه ورودی و همچنین ارتفاع سر در که از کل بنا بالا تر می رود ، محل ورودبه فضای بانک را به خوبی مشخص می کند . ساختمان L شکل با دو بال 70 و 55 متری است . همچنین دارای فضای سبزی است که تاثیر مطبوعی در چشم انداز ساختمان دارد . کالبد بنا مکعب مستطیلی است که در انتهای دماغه ضلع غربی به سمت جنوب ، یک فرم نیم استوانه با یک ایوان مسقف قرار دارد . ایوان نیم دایره ای شکل با سقف ظریف و ستون های گرد و باریک و بلند ،در تضاد محسوسی با کالبد بانک قرار می گیرد وباعث می شود حجم عظیم و سنگین بانک با حالتی بسیار ظریف و سبک به انتها برسد همچنین تا حدودی باعث شفافیت فضای معماری آن می شود ، به گونه ای که نگاه را به سوی ضلع دیگر ساختمان هدایت می کند . نیم دایره دماغه جنوبی که 180 درجه دور می زند ، با گردش خورشید هماهنگی کامل داشته و یاد آور هندسه نجومی است .

ورودی ساختمان همچون بیشتر بانک هایی که فروغی طراحی کرده ،از دیدگاه ضوابط مربوط به حراست و ایمنی هماهنگ و از عظمت خاصی برخوردار است ، عناصر ثابتی دارد و در هماهنگی خاصی با حجم اصلی ساختمان طراحی شده است .پله ی محوطه ، فرو رفتگی دروازه ورودی و سردر مرتفع آن ، محل ورود به بنا را مشخص می کند . البته این فرو رفتگی باعث می شود ضخامت دیوارها بیشتر احساس شود که با توجه به هدف و انگیزه ایجاد ساختمان بانک ، حس ایمنی و امانت داری بانک، مستحکم تر و اطمینان بخش تر می گردد . بعد از ورودی دعوت کننده ، فضای تقسیم با پلانی مربع شکل قرار دارد که دسترسی به سالن اصلی بانک ، راهروهای اداری ، طبقه اول ، زیرزمین و تراس جنوبی از این فضا فراهم شده است .

سالن اصلی فضایی یکپارچه است که دو ردیف ستون ، آن را به سه بخش تقسیم کرده است . در دو بخش کناری کارمندان و در بخش میانی مراجعین جای می گیرند . فضای مربوط به مدیریت ، سرویس های بهداشتی و دسترسی عمودی به طبقات ، در جنوب سالن اصلی طراحی شده است. در بال شمالی ده اتاق با الگوی راهروی یک طرفه و با امکان نورگیری از ضلع جنوبی و دسترسی به تراس ، طراحی شده اند و روشنایی راهروی دسترسی به این اتاق ها ، از طریق بازشوهای ضلع شمالی تامین شده است ، در انتهای راهرو سرویس های بهداشتی ، ورودی فرعی و دسترسی عمودی به طبقات جای گرفته اند .

اصول کلی در طراحی پلان طبقه همکف، در طبقه اول نیز رعایت شده است .امکان دید و ارتباط فضایی بین طبقات همکف و اول ، در کنار پله اصلی در شمال غرب ساختمان و گشودگی که در فضای تقسیم اصلی وجود دارد فراهم شده است . در زیرزمین ، انبار ، خزانه مرکزی ، فضاهای خدماتی و پشتیبانی جا گرفته اند . فروغی در این ساختمان سعی کرده است ، اندیشه ستون های رفیع و بلند تخت جمشید را در معماری معاصر خود به نمایش بگذارد. شکل گیری ساختمان از ترکیب چند حجم، باعث ایجاد تنوع در نماها شده است. نمای ساختمان از سنگ تراورتن تیشه ای پوشیده شده که از قرنیز بر جسته ای که سطح تراز همکف را مشخص می کند تا قرنیز بام ادامه دارد . جان پناه بام به قدری از لبه بام عقب نشسته که از پایین دیده نشود و قرنیز نشانی برای اختتام بنا باشد . . نمای شرقی به عنوان نمای اصلی توسط حجم عقب نشسته ورودی ، ارتفاع سردر ،پله های ممتد و عریض و تزیینات کاشیکاری شاخص شده است . در دیگر نماها، بازشوها و سایبان ها و لبه های جان پناه ها تقسیمات هندسی متناسبی را بر بدنه های بنا ایجاد کرده اند . گسترش افقی بنا و خطوط موازی خط افق ، نظیر ازاره های سنگی ، سایبان ها و دست اندازهای بام، به کمک قاب ها و پنجرها ی عمودی ، ستون های ظریف و مرتفع و پر و خالی شدن احجام به تعادل رسیده اند . این پنجره هایی که بر خلاف کشیدگی افقی ساختمان به صورت نوارهای عمودی هر دو طبقه را در بر می گیرد که برای زمان خود طرح جدیدی بوده است که تاییدی است از ایده ی ورتیکالیسم که فروغی در این ساختمان از خود به جا گذاشته است و سعی کرده که با بیانی تازه در معماری راه یابد.

در این بنا استفاده از احجام خالص و ترکیب آنهابا یکدیگر ، ایجاد فضاهای باز ، نیمه باز و بسته، طراحی برون گرای ساختمان ، عدم استفاده از تزیینات در سطوح وسیع ، به کار بردن ترکیبی از مصالح سنگ ،شیشه و بتن در نماهای بنا ، عدم الگو برداری از ساختمانهای مجاور و سایت تاریخی میدان نقش جهان در ضلع شرقی و بنای تالار تیموری در ضلع غربی این بنا ، بیانگر تاثیر جنبش مدرن در طراحی می باشد .

طرح های ارائه شده فروغی برای بانک ها بسیار پیشرو و تاثیر گذارند و التقاط گرایی طرح های فروغی عمدتا از نظر کاربردی است تا کپی فرمال عناصر سنتی ایرانی – اسلامی . به عنوان نمونه می توان به استفاده او از کاشیکاری در طرح هایش اشاره کرد که صرفا تزیینی نبوده بلکه به تعبیر خود او کاشی ها هم زینتی عالی برای بیرون ساختمان و هم عایقی صحیح برای جلوگیری از نفوذ سرما و گرما می باشد که در عین حال شستشوی و تمیز کردن بنا را نیزسهل می کنند .

منابع

کتابها:

- بانی مسعود، امیر . معماری معاصر ایران/ تهران: نشر هنر معماری قرن، چاپ پنجم(ویرایش دوم)، زمستان ۱۳۹۱

- میرمیران، هادی - اعتصام، ایرج - میرمیران حمید . معماری معاصر ایران: 75 سال تجربه بناهای عمومی (1300 تا 1375 هجری شمسی)، زیر نظر وزارت مسکن و شهرسازی و معماری، دفتر معماری و طراحی شهری، سازمان مجری ساختمان ها و تاسیسات دولتی و عمومی، با همکاری مهندسین مشاور نقش جهان - پارس / تهران: شرکت طرح و نشر پیام سیما، 1388

© کلیه حقوق برای پایگاه "نقد معماری معاصر ایران" محفوظ می‌باشد؛ لذا استفاده از کلیه مطالب وب سایت تنها با ذکر منبع بلامانع است.