میرزا علی خان مهندس
شاید مهجور ترین معمار نسل اول ، میرزا عالی خان مهندس باشد . از زندگی و سوابق کاری او هیچ اطلاعی در دسترس نیست. آنچه در مورد او می دانیم این است که او کارمند بلدیه تهران بوده و طبق نقل قولی از فروغی به نظر می رسد او تحصیلات خود را در روسیه به اتمام رسانده است . ولی پروژه های زیادی طراحی و اجرا نموده که اهم آنها عبارتند از : ساختمان مطب اطفال در تهران ، ساختمان نمایشگاه امتعه‌ی ایران (نمایشگاه کالای ایران) در تهران ، ساختمان کاخ شهربانی ، ساختمان توقیفگاه عدلیه (موزه عبرت کنونی) در تهران ، و ساختمان سازمان ثبت اسناد، میدان حسن آباد ، عمارت پست و تلگراف در میدان توپخانه در تهران ، ساختمان دارایی در ساری و …
منابع:
کتابها:
- بانی مسعود، امیر . معماری معاصر ایران/ تهران: نشر هنر معماری قرن، چاپ پنجم (ویرایش دوم)، زمستان ۱۳۹۱
سازمان ثبت اسناد تهران
مشاور طراحی بنای این ساختمان میرزا علی خان مهندس بوده و در سال ۱۳۱۴ به بهره برداری رسیده است . این بنا در تقاطع خیابان شهید یارجانی و شهید عبدالحمید کوشک مصری ، در محدوده شمال غربی میدان امام خمینی (ره) تهران ، واقع شده است . ساختمان از شمال به کاربری اداری ـ تجاری و وزارت دفاع ، از شرق به خیابان شهید یارجانی و کاربری های تجاری ـ اداری ، از جنوب به کاربری فرهنگی موزه عبرت و از غرب به ساختمان شهربانی کل کشور محدود شده است .
ساختمان در زمینی مستطیل شکل به ابعاد ۵۸در ۲۴ متر با محور طولی شرقی ـ غربی و در قسمت شمالی زمین واقع شده و ورودی اصلی نیز در این ضلع استقرار یافته و در بخش جنوبی ، حیاط و فضای سبز جای گرفته است . بنا از ترکیب سه حجم مکعب مستطیل در ساختاری H شکل بوده که بال افقی H در راستای محور شرق ـ غرب ، بال اصلی ساختمان را می سازد . بام شیب دار ، پنجره ها در قاب های قوس دار و ورودی اصلی که با سردری رفیع شاخص شده ، کالبد اصلی ساختمان را تشکیل می دهند . عناصر فضایی در این بنا به صورت خطی و متقارن در امتداد محورهای عمود بر هم ساماندهی و عملکردها در سه طبقه توزیع شده اند . در طبقه همکف فضاهای اداری و بخش مدیریت و در زیر زمین ، انبارها و تاسیسات واقع شده اند .
در طبقه همکف فضاهای اداری ، ارتباطی و خدماتی با الگوی راهرو وسط و اتاق ها در طرفین ساماندهی شده اند . ورودی اصلی بنا در بخش میانی ضلع شمالی جای گرفته است . فضای تقسیم این ورودی با پلان مستطیل شکل به ابعاد ۶ در ۸ متر ، در امتداد محور تقارن بنا طراحی شده و در بخش جنوبی آن ، پلکانی برای دسترسی به طبقه اول قرار دارد . راهروی ارتباطی، پلان را در امتداد شرقی ـ غربی به دو بخش مساوی تقسیم می کند . و اتاق ها با امکان بهره گیری از نور شمال و جنوب در طرفین این راهرو قرار گرفته اند . و باز شوهایی که در دو انتهای شرقی و غربی راهرو طراحی شده اند نور و چشم انداز مناسبی را برای راهرو تامین می کنند . پلان طبقه اول نیز مشابه طبقه همکف است . الگوی راهروی وسط و اتاق ها در طرفین تکرار می شود و در دوانتهای راهرو ،اتاق های بزرگی برای برگزاری جلسات جانمایی شده اند که از هر چهار ضلع نور گیری دارند . این راهروها ، تزیینات و تناسبات متفاوتی دارند که باعث شده فضاهای ارتباطی ، متمایز از سایر فضاها در این بنا باشند . در کل می توان گفت که هندسه پلان ، ساختار مدولار ، ساماندهی متقارن ، تناسبات رعایت شده ،توجه به عملکرد و برونگرایی ، همه بیانگر تاثیر نهضت نئو کلاسی سیزم در اوایل دوره پهلوی اول ، در طراحی بنا می باشند. وجود قوسهای نیم دایره ای و جناغی ، ترکیب مصالح آجری به کار رفته در نماها ، تلاشی برای ایجاد روحیه ی بومی در ارتباط با معماری گذشته می باشد. آجر مصالح غالب نمای بنا را تشکیل می دهد که به همراه سنگ و کاشی ، در تزیینات نما به کار رفته اند . و در کل ساختمان از کیفیت اجرایی مطلوبی برخوردار است.
نمای اصلی ساختمان نمای شمالی آن است که از یک بخش میانی و دو بخش شرقی ـ غربی در اطراف به صورت متقارن تشکیل شده است . ردیف ستون های توکار ، به فاصله محور به محور چهار متر ، ضمن تاکید بر تناسبات عمودی ، نما را به چند بخش مساوی تقسیم می کند . ردیف پنجره ها با قوس های نیم دایره ای به فاصله محور به محور ۴ متر ، طبقه همکف را تشکیل می دهد . طبقه اول با ردیف قوس های جناغی در امتداد طبقه همکف تعریف شده است . در دو نمای شمالی و جنوبی ، با تناسبات عمودی ، قوس ها و تزیینات گوناگون و متنوع بر بخش میانی نما ، تاکید شده است . تنوع احجام و بیرون زدگی های ظریفی که در بدنه ها وجود دارند ، ضمن ایجاد بافت ، بازی نور و سایه را بر بدنه ها تشدید می کنند .
منابع
کتابها:
- میرمیران، هادی - اعتصام، ایرج - میرمیران حمید . معماری معاصر ایران: 75 سال تجربه بناهای عمومی (1300 تا 1375 هجری شمسی)، زیر نظر وزارت مسکن و شهرسازی و معماری، دفتر معماری و طراحی شهری، سازمان مجری ساختمان ها و تاسیسات دولتی و عمومی، با همکاری مهندسین مشاور نقش جهان - پارس / تهران: شرکت طرح و نشر پیام سیما، 1388
© کلیه حقوق برای پایگاه "نقد معماری معاصر ایران" محفوظ می‌باشد؛ لذا استفاده از کلیه مطالب وب سایت تنها با ذکر منبع بلامانع است.
نقدها
در طبقه همکف فضاهای اداری ، ارتباطی و خدماتی با الگوی راهرو وسط و اتاق ها در طرفین ساماندهی شده اند . ورودی اصلی بنا در بخش میانی ضلع شمالی جای گرفته است . فضای تقسیم این ورودی با پلان مستطیل شکل به ابعاد ۶ در ۸ متر ، در امتداد محور تقارن بنا طراحی شده و در بخش جنوبی آن ، پلکانی برای دسترسی به طبقه اول قرار دارد . راهروی ارتباطی، پلان را در امتداد شرقی ـ غربی به دو بخش مساوی تقسیم می کند . و اتاق ها با امکان بهره گیری از نور شمال و جنوب در طرفین این راهرو قرار گرفته اند . و باز شوهایی که در دو انتهای شرقی و غربی راهرو طراحی شده اند نور و چشم انداز مناسبی را برای راهرو تامین می کنند .