دبیرستان البرز - تهران

نیکلای مارکف ( 1336 - 1261 خورشیدی)
او یکی از معماران پرکار دوره رضاشاهی و متولد تفلیس گرجستان بود. در بخش معماری دانشکده هنرهای زیبا آکادمی سلطنتی سن پترزبورگ به تحصیل پرداخت و در سال 1910 (1289 خ) در رشته نقاشی و معماری، و در سال 1914 از بخش فارسی آکادمی زبان های شرقی همان دانشگاه فارغ التحصیل شد. در خلال جنگ اول جهانی در قفقاز خدمت کرد. در سال 1917 (1296 خ) آجودان فرماندهی بریگاد قزاق – که یک واحد ویژه نظامی در ایران بود و ناصرالدین شاه آن را تشکیل داده و فرماندهی آن را غالبا یک روس بر عهده داشت – شد.
مارکف پس از خروج از بریگاد قزاق در سال 1921 (1300 خ) فعالیت معماری اش را در تهران آغاز کرد. او علاقه ی خاصی به ایران داشت و در خلال دوران تحصیل، سفری به ایران کرده بود و با معماری ایران و مصالح ساختمانی ازقبیل آجر، سنگ، کاشی و گچ آشنایی داشت.
می توان او را شاخص ترین معمار سبک سنت گرایی در دوره رضاشاهی دانست. وی همرزم رضاخان در نیروی قزاق بود، ولی در عین حال یک معمار توانمند و چیره دست محسوب می شد. مارکف ساختمان های بسیاری در ایران طراحی کرد و از سبک های مختلفی برای طراحی آن ها استفاده نمود. شهر تهران در دهه های 1300 تا 1320 پر از ساختمان هایی به سبک او شد، سبکی که هم مدرن بود، هم التقاطی، هم ایرانی و هم غربی. ولی سبک غالب او سنت گرایی بود و اکثر قریب به اتفاق ساختمان های او به این سبک طراحی و ساخته شده اند.
کارهای مارکف را می توانیم به 5 گروه تقسیم کنیم:
گروه 1: این ساختمان ها از معماری گذشته ی ایرانی بیانی در خود دارند، با این تفاوت که هرچه تجربه بیش تر شده کالبد و نمود معماری آن کامل تر و جدید تر شده است. در این گروه می توان ساختمان های بلدیه تهران (1302)، دبیرستان البرز(1304)، مدرسه ژاندارک و مدرسه انوشیروان دادگر (1315) را جای داد.
گروه2: شامل ساختمان ساختمان اداره ی پست خانه ی تهران، خیابان امام خمینی (سپه سابق) (1313 تا 1307). ساختمان یک دست و یک نواخت است ولی ظرافت کاری های زیادی دارد که تبحر مارکف را در استفاده از آجر و امکاناتی که آجر در تزئینات و نماسازی به طراح می دهد، نشان می دهد.
گروه 3: موزه جانور شناسی کرج (1307) و کارخانه قند کرج(1311). می توان تصور کرد که مارکف از ایده های معماری صنعتی در اروپا در این دو بنا استفاده نموده است.
گروه 4: ساختمان های مذهبی: بنای مسجد امین الدوله در خیابان فخرآباد (1324) و کلیسای ارتدوکس در خیابان مفتح (1324)
گروه5: ساختمان منازل مسکونی که سبک های گوناگونی دارند، مثل خانه پروفسور عدل.
از مهم ترین کارهای او می توان به دبیرستان البرز ، دبیرستان انوشیروان دادگر ، دانشسرای مقدماتی تهران ، مدرسه ژاندارک، ساختمان اداره پست ، ساختمان های بلدیه تهران، ورزشگاه امجدیه، زندان قصر ، کارخانه قند کرج و ورامین ، موزه جانور شناسی کرج، بنای مسجد امین الدوله در خیابان فخرآباد، کلیسای ارتدکس، ساختمان منازل مسکونی که سبک های گوناگونی دارند، مثل خانه پروفسور عدل و ... اشاره کرد . یکی از مهم ترین مشخصات کارهای مارکوف گرایش به فرم ها و شیو ه های معماری اسلامی _ایرانی است و این گرایش به خوبی در طراحی مدرسه البرز به نمایش گذاشته شده است.

 منابع:

کتابها:

- بانی مسعود، امیر . معماری معاصر ایران/ تهران: نشر هنر معماری قرن، چاپ پنجم(ویرایش دوم)، زمستان ۱۳۹۱

- باور، سیروس . نگاهی به پیدایی معماری نو در ایران؛ ناشر: موسسه علمی و فرهنگی فضا؛ تهران؛ 1388

- قبادیان، وحید . سبک شناسی و مبانی نظری در معماری معاصر ایران؛ تهران: نشر علم معمار؛ چاپ اول، 1392

- معرفت، مینا . تهران پایتخت 200 ساله؛ "پیشکسوتانی که به تهران مدرن شکل داده اند"، زیر نظر شهریار عدل و برنار اورکاد؛ تهران: سازمان مشاور فنی و مهندسی شهر تهران و انجمن ایران شناسی فرانسه؛1375

دبیرستان البرز - تهران

این بنا توسط نیکلای مارکف طراحی و درسال 1303 در ضلع غربی خیابان حافظ و جنوب دانشگاه صنعتی امیر کبیر احداث شد . حجم کشیده ی متقارن مدرسه و ورودی آن یاد آور بناهای اسلامی است و این شباهت زمانی بارز می شود که ناظر درست عمود بر امتداد ورودی ایوان مانند ساختمان ، آن را ملاحظه نماید . سر در و دوبرج اطراف آن یاد آور قلعه های ابنیه اسلامی است و این تشابه به خصوص با مصالح به کار رفته در آن تاکید شده است .

این ساختمان در زمینی با هندسه ای نامنظم در امتداد محور شرقی ، غربی استقرار یافته است . محوطه سازی اطراف این بنا به پیروی از الگوی سامان دهی فضایی عناصر ساختمان ، در الگویی متقارن حول محوری شمالی ، جنوبی که امتداد آن از محور تقارن ساختمان عبور می کند ، شکل گرفته است. حجم کلی بنا ساده و به دور از پیچیدگی است و طراح سعی نموده با شکستن آهنگ یکنواخت فضای درونی جهت کاربری مدرسه ، توسط هال مرکزی در وسط ساختمان یک نوع درونگرایی را القاء کند و در عین حال نحوه قرار گیری کلاس ها در دو طرف راهرو از نشانه ها ی معماری مدرن بوده و انتظام خشک و جدی فضاها را نشان می دهد .

حجم ساختمان ، ترکیبی از چند مکعب مستطیل در ساختاری خطی به ارتفاع دو طبقه می باشد . کاربرد آجر به عنوان مصالح اصلی در بدنه ها و تزیینات ، پس و پیش شدن احجام ، تقسیمات هندسی بازشوها ، اختلاف ارتفاع ورودی و گنبدی که در مرکز ساختمان قرار گرفته است ، کالبد بیرونی بنا را تشکیل می دهند . عناصر طراحی پیرامون دو محور عمود بر هم ، به صورت متقارن ، در الگویی خطی ، در امتداد راهروی اصلی بنا و در سه طبقه ساماندهی شده اند . بنا از بخشی مرکزی و دوبال تقریبا متقارن تشکیل شده است که در بخش مرکزی ، هال ورودی ، فضای ارتباطی بین طبقه همکف و طبقه اول و پله دسترسی به طبقات جای گرفته اند . در بخش مرکزی اتاق مدیر و دبیران قرار دارد ، در بال سمت راست چهار کلاس و سالن اجتماعات و در بال غربی هفت کلاس و تعدادی فضای اداری قرار گرفته اند .در طبقه اول در بخش مرکزی با عقب نشینی در ضلع شمالی دو تراس برای کلاسهای مجاور این ضلع، ایجاد شده است . کلاس ها در امتداد راهروهایی که بازشوهایی به محوطه شمالی دارند ، استقرار یافته اند . در انتهای بال شرقی کتابخانه و در انتهای بال غربی ، سالن امتحانات طراحی شده اند . تاسیسات ، انباری و سرویس های بهداشتی در زیرزمین قرار گرفته اند .

در این بنا نورگیری مناسب کلاس ها ، راهروهای عریض وپر نور ، دسته بندی عملکردها و عدم تداخل آنها ، ارتباط فضایی بین طبقه همکف و اول و تعبیه مناسب دسترسی های عمودی در بخش میانی و انتهای راهروها پاسخی مناسب به عملکرد ساختمان می باشند. ساماندهی خطی و متقارن فضاها ، پس و پیش شدن احجام ، استفاده از عناصر و مفاهیم معماری گذشته مانند ایوان ، گنبد ، هشتی و تزیینات به کاررفته در بنا ، بیانگر تاثیر نهضت های رایج درمعماری غرب ، هم زمان با احداث بنا ، به ویژه نهضت نئو کلاسیسیزم بر طراحی بنا می باشند.

در این بنا مصالح غالب آجر می باشد . اجرای کاربندی های زیبای آجری در ایوان وفضاهای ورودی ، مقرنس کاری در تاقچه ها و دست اندازهای کنگره ای شکل بام ، تاقهای چهار بخشی در راهروهای طبقات همکف و اول ازشاخص ترین جزییات اجرایی این ساختمان محسوب می شوند.  نماهای اصلی ساختمان از ترکیب عناصر مدولار با ساختاری هندسی و متقارن تشکیل شده اند . در نمای جنوبی ،ورودی اصلی در ایوانی عقب نشسته، که دو برج در طرفین ، آن را احاطه کرده اند ، بر محور تقارن جای گرفته است . بازشوهای این بنا ، در قاب هایی مستطیل شکل قرار دارند . در طبقه همکف ، پنجره ها به شکل مستطیل و در طبقه اول ، با طرحی شبیه قوسهای جناغی ، طراحی شده اند . پس و پیش شدن احجام و بازی نور و سایه بر روی بدنه ها ، کاشیکاری های تزیینی ، تزیینات آجری و مقرنس های تزیینی به ویژه در دست اندازهای کنگره ای لبه بام ، بافت متنوعی را بر روی نماها ایجاد می کنند که بر تنوع بصری فضاها افزوده اند .

منابع

کتابها:

- بانی مسعود، امیر . معماری معاصر ایران/ تهران: نشر هنر معماری قرن، چاپ پنجم(ویرایش دوم)، زمستان ۱۳۹۱

- میرمیران، هادی - اعتصام، ایرج - میرمیران حمید . معماری معاصر ایران: 75 سال تجربه بناهای عمومی (1300 تا 1375 هجری شمسی)، زیر نظر وزارت مسکن و شهرسازی و معماری، دفتر معماری و طراحی شهری، سازمان مجری ساختمان ها و تاسیسات دولتی و عمومی، با همکاری مهندسین مشاور نقش جهان - پارس / تهران: شرکت طرح و نشر پیام سیما، 1388

© کلیه حقوق برای پایگاه "نقد معماری معاصر ایران" محفوظ می‌باشد؛ لذا استفاده از کلیه مطالب وب سایت تنها با ذکر منبع بلامانع است.