مجموعه ویلاهای گابریل گورکیان - تهران

گابریل گورکیان (1349-1271 خورشیدی)

گابریل گورکیان در تاریخ معماری ایران نقش مهمی دارد زیرا او یکی از اولین معماران سبک بین المللی است که این سبک را در تهران تجربه کرد و در صحنه معماری ایران در زمینه خانه ها و ویلاهای شخصی، به کار گرفت.

گابریل گورکیان متولد 21 نوامبر 1892، از یک خانواده ارمنی در استانبول است. او و خانواده اش به دلیل شرایط نامساعد ارامنه در ترکیه به ایران مهاجرت میکند. در سال 1915 تحصیلات معماری خود را در وین آغاز میکند و در آتلیه اسکار اشترناد تا سال 1921 به تحصیل مشغول میگردد. از اشترناد جنبه های فنی، علمی و اجتماعی معماری را میآموزد و در هنگام تحصیل در وین با شرکت در کلاسهای درس یوزف هوفمن با افکار او نیز آشنا می شود. در همین دوره با آدولف لوس آشنا می شود و این آشنایی به دوستی ماندگاری تبدیل میگردد. گورکیان پس از اتمام تحصیلات به فرانسه می رود و در پاریس نزد هانری سوواژ و روبر مالت استیونس به کار مشغول می شود. او با لوکوربوزیه و زیگفرید گیدیون در سال 1928 برای تاسیس کنگره معماری سیام در لاساراز، فعالانه همکاری میکند.

گورکیان بنا به دعوت دولت ایران در سال 1933 م (1312 ش) به تهران باز میگردد . او به همراه خود تجربیات سالهای فعالیت در وین و پاریس را به تهران میآورد و تا سال 1316 به کار مشغول می شود . بیماری همسر، او را مجبور به بازگشت به اروپا میکند وتا سال 1940 در انگلستان زندگی میکند . پس از آن تا سال 1948 را در فرانسه به سر میبرد و از سال 1948 تا 1969 را در آمریکا و در دانشکده فنی آلاباما و بعد در دانشکده ایلینوی به تدریس میپردازد، او در سال 1970 پس از بازگشت به فرانسه در سن 78 سالگی بدرود حیات میگوید. گورکیان در مدت چهار سال اقامت خود در تهران، ریاست دفتر معماری شهرداری تهران را بر عهده داشت و طراحی بیش از  بیست پروژه را به انجام رساند که فقط پنج کار از او شناخته شده اند.

خانه ها و ویلاهای گورکیان در ایران، دوره ممتاز معماری او به حساب می آیند، روح مدرنیستی گورکیان را می توان در طرح خانه ها و ویلاهای مسکونی او دید. از بین بیست پروژه تاثیر گذاری که در تهران توسط او به انجام رسیده، تنها پنج پروژه شناسایی شده اند که به معرفی و نقد آنها می پردازیم .

 منابع:

کتابها:

- بانی مسعود، امیر . معماری معاصر ایران/ تهران: نشر هنر معماری قرن، چاپ پنجم(ویرایش دوم)، زمستان ۱۳۹۱

- ویتو، الیزابت . گابریل گورکیان/یک معماری مدرن دیگر؛ ترجمه: ماندانا یزدان شناس؛ نشر علم معمار؛ تهران 1396

مجله ها:
حکیم، نگار  . بررسی تاریخ هنری معماری خانه های گورکیان در تهران؛ مجله معمار؛ شماره 14؛ صفحات 52 تا 58؛ تهران پاییز 1380

 
[پیوند داخلی]
1_ اطلاعات دوره ها: 1332 - 1300 | تحولات اجتماعی دوران پهلوی اول 1332-1300 [◄]

ویلای ملک اصلانی: 1933

این ویلا در خیابان انقلاب تهران ( شاه رضای سابق ) و در سال 1933 احداث میشود . پلان های این ویلا نقشه ی یک اشکوب محاط در مربع را نشان می دهد.طبقه همکف تقسیم بندی قرینه ای را  در طراحی اتاق ها ارائه می دهد.پلان این طبقه به طور محسوسی روح معماری قاجار را دارد.طراحی یک اتاق اصلی در وسط و دو اتاق در مجاورت آن را، که هر سه رو به جنوب و به یک ایوان باز می شوند ، میتوان از موارد شباهت با معماری قاجاربر شمرد . پلکان نیم دایره در وسط ایوان و حوض مقابل آن تأکیدی دیگر بر روح معماری قاجار است . گورکیان از طبقه ی هم کف برای فضاهای عمومی و از طبقه ی بالا برای فضاهای خصوصی استفاده می کند . اتاق اصلی را در مرکز طبقه همکف و دو اتاق دیگر را در چپ و راست آن قرار می دهد.اتاق اصلی این ویلا مرتفع تر از اتاق های مجاور است و در فضاسازی ویلا نقش اصلی را دارد.

ویلای پناهی: 1934

ویلای پناهی در شمیران به تاریخ 1934 درزمینی مستطیل شکل که در جهت شمال – جنوب است و از سمت مشرق به خیابان محدود است، احداث می شود. گورکیان در وسط این زمین، طرح ساختمانی سه طبقه را به اجرا میگذارد و در محدوده ی شمالی زمین یک ردیف اتاق برای خدمه اضافه می کند .او در این پروژه نیز سلسله مراتب خصوصی را رعایت میکند. طبقه ی هم کف را برای اتاق انتظار و سرویس ها، طبقه اول را برای اتاق های نشمین و غذاخوری و طبقه ی دوم را برای اتاق های خواب در نظر می گیرد. در طبقه اول گورکیان اتاق مربعی شکل را به عنوان اتاق اصلی طراحی می کند.این اتاق با یک ردیف پنجره و یک در شیشه دار در سمت جنوب به تراس باز می شود. در سمت شرق یک اتاق نشیمن و در سمت غرب دو اتاق دیگر قرار دارد که این دو اتاق  از طریق در تاشو به یکدیگر مرتبط می شوند. تراس ها به گونه ای بر روی هم قرار می گیرند که طبقه ی اول به کمک دو ستون، تراس طبقه دوم را نگه می دارد و سایبانی را برای خود شکل می دهد. روزنه ها و پنجره های بقیه ی نما که کمتر محافظت می شوند، به سایبان پارچه ای مجهزند.

ویلای علی اکبر سیاسی: 1935

گورکیان در سال 1935 مجموعه ای در دو طبقه ی غیر متقارن، با یک تراس در طبقه ی همکف و تراس دیگری در طبقه ی اول ارائه می دهد. اتاق شرقی با یک ردیف درهای پنجره دار بزرگ به این تراس باز می شود. شکل کلی بنا مستطیل است اما با یک کشیدگی در سمت غرب، تقارن کلی نمای جنوبی آن شکسته می شود. در طراحی طبقات، معمار، سعی در گشایش و آزاد کردن فضاها، چه در داخل و چه در خارج ساختمان دارد. نقشه ی طبقه ی همکف نشان می دهد که او در این طبقه پنج سطح به کار برده است، او با این اختلاف سطوح فضاها را جدا می کند و تا آنجایی که برایش مقدور است از به کار بردن دیوار خودداری می ورزد. هیچ کدام از اتاق های اصلی در ندارند و توسط سطوحی با ارتفاعات مختلف از هم جدا شده اند و احساس فضایی یکپارچه را ایجاد می کند . تراس جنوبی ساختمان  نقطه ی عطفی در طراحی این پروژه است که با دو پلکان متوالی در شرق که دیواره شان به شکل نیم دایره ی ارتفاع یافته و از فرم پلکان تبعیت می کند به باغ مرتبط می شود. این باغ با محوربندی توسط یک مسیر آب مرکزی به تبعیت از باغ ایرانی شکل می گیرد.

ویلای شهاب خسروانی: 1936

در این ویلا که در سال 1936 طراحی و اجرا شده است ، جهت بنا ونورگیری اصلی رو به جنوب گسترده است ، در حالی که از شرق و غرب تقریبا بدون گشودگی طراحی شده است . نمای رو به باغ ( جنوب ) به دو بخش تقسیم می شود : در سمت چپ ، برروی  نمای صاف ، پنجره های بزرگ افقی هم سطح دیوار طراحی شده اند ، در حالی که در سمت راست ، فضای باز ناشی از تراسها ، حس سبکی و تعلیق را تداعی میکند .

در اینجا گورکیان ویلایی سه طبقه با سقفی مسطح را طراحی می کند که فضا سازی تراسهای آن جالب ترین قسمت ساختمان است . معمار در پلان طبقاتش بر عدم تقارن و گشایش تأکید دارد . در پیکره ی ساختمان روش نوینی برای گشایش فرم ها به نمایش میگذارد و حجم ها را به طور کامل به بیرون باز می کند . سمت شرقی بنا را تراسهایی تشکیل می دهد که به طور متناسب پیشرفت و پسرفت دارند . طبقه همکف برای دهلیز ورودی ، نشیمن تابستانی و سرویس ها در نظر گرفته شده است وطبقه ی اول به نشیمن اصلی و سالن ناهار خوری و طبقه ی دوم به اتاق خواب ها تعلق دارد . تراس طبقه ی اول با پلکانی در سمت جنوب به حیاط ارتباط دارد و تراس طبقه دوم با مساحتی برابر دوسوم تراس طبقه ی اول طراحی شده است . گورکیان ، در این ویلا مسؤولیت دکوراسیون داخلی و طراحی مبلها و چراغها را به عهده میگیرد.او از اصولی که قبلا در پاریس تجربه کرده مثل اختلاف سطح ها و دیوار های کشویی در طراحی بهره میبرد . 

ویلای فیروز: 1937

این ویلا ساخته شده به سال 1937 است. در این بنا تحرک احجام و میل به گشایش به بیرون و برونگرایی به قدری است که به نظر میرسد  از دو ساختمان مجزا تشکیل شده که توسط یک راهرو به یکدیگر متصلند. هر کدام از بخشها، طرح مستطیل شکل ساده ای را نشان میدهد که به موازات هم قرار گرفته اند. سادگی به کار رفته در طراحی هر یک از بخشهای این بنا جلب نظر می کند و فرم خاص راهروی ارتباطی در یک مکان ویژه، تصویری از یک کلیت مدرن را ارائه می دهد . گورکیان بخش جنوبی ویلا را به صورت مکعب مستطیل با سقف شیب دار طراحی میکند و در قسمت جنوبی ساختمان یک ایوان سر پوشیده قرار می دهد. نکته ی جدید در این ویلا نوع فرم سازی و پیشروی فضای باز به صورت ایوان سر پوشیده به داخل فضای مسکونی است.

منابع

کتابها:

- بانی مسعود، امیر . معماری معاصر ایران/ تهران: نشر هنر معماری قرن، چاپ پنجم(ویرایش دوم)، زمستان ۱۳۹۱

- ویتو، الیزابت . گابریل گورکیان/یک معماری مدرن دیگر؛ ترجمه: ماندانا یزدان شناس؛ نشر علم معمار؛ تهران 1396

مجله ها:

حکیم، نگار  . بررسی تاریخ هنری معماری خانه های گورکیان در تهران؛ مجله معمار؛ شماره 14؛ صفحات 52 تا 58؛ تهران پاییز 1380

© کلیه حقوق برای پایگاه "نقد معماری معاصر ایران" محفوظ می‌باشد؛ لذا استفاده از کلیه مطالب وب سایت تنها با ذکر منبع بلامانع است.