معماری شهر های شمالی تحت تاثیر عواملی چون مسائل اقلیمی ،فرهنگی ، اجتماعی و سیاسی متفاوت و به گونه ای برون گرا بوده است . در دوره پهلوی این نوع معماری در شهر های شمالی و خصوصا در گیلان به لحاظ تنوع و تحول در زمینه مصالح ،چهره ای نو به خود گرفت. با احداث چهار خیابان به شکل چلیپا در سالهای 1308 تا 1304 میدان شهرداری در تقاطع آنها قرار گرفت ، بازار به حاشیة خیابانها کشانده شده و ساختمانهای مسکونی که در محلات قدیمی بصورت متراکم ساخته میشدند، در اطراف خیابانها احداث شده و در کنار آنها محلات جدید بوجود آمدند.پس از آن توسعه شهر بیشتر در امتداد خیابانهای جدید الاحداث ادامه یافت و در مسیر خیابانهای فوق الذکر کارخانجاتی از قبیل بلورسازی، حریربافی، گونی بافی و همچنین بیمارستانها و مدارس ساخته شدند. همچنین احداث کتابخانه ملی و مدرسه شاهپور نشان از ورود موجی از معماریهای جدید در دهه اول پهلوی به این شهر بود.
ساختمان شهرداری رشت
این بنا در سال ۱۳۰۸ شمسی ، در مرکز شهر رشت در ضلع غربی میدان شهدا احداث شد . کاربری های متنوع و متفاوتی در پیرامون این بناوجود دارند . ازجمله اداره شهربانی واداره کل پست گیلان . قرارگیری ساختمان در کنار میدان ، باعث ایجادیک بدنه شهری شده و میدان مانند یک حیاط بزرگ و عرصه وسیع عمل می کند .
بنا در زمینی مستطیل شکل که محور طولی آن در امتداد شمال ، جنوب می باشد واقع شده است ، و ساختمان نیز دارای محور طولی شمالی ، جنوبی است . ساختمان ، از مکعب مستطیلی به ابعاد ۵/15 در 5/37 متر که در دو انتهای شمالی و جنوبی آن ، دو حجم نیم استوانه وجود دارند تشکیل شده است . بدنه ها ازاندود سیمان سفید و سقف از سطوح شیب دار قرمز رنگ پوشیده شده اند . در گذشته پوشش سقف ازجنس سفال بوده . شیارهای افقی،در بدنه های نماها و برج ساعت ، به ارتفاع ۲۷ متر، در بخش میانی نمای شرقی ، بنا را در بافت پیرامونی شاخص ساخته است .
عناصر فضایی بنا در ساختاری طولی در امتداد محور شمال ، جنوب و به صورت متقارن حول محوری که از ورودی اصلی می گذرد ساماندهی و در دو طبقه توزیع شده اند. پلان طبقه همکف و اول به صورت متقارن نسبت به محوری که از بخش میانی می گذرد طراحی شده اند . ورودی اصلی ساختمان ، زیر برج ساعت ، که نمادی شهری می باشد ، طراحی شده و با پیش آمدگی مختصری نسبت به بدنه ها تعریف شده و در امتداد آن دستگاه پله ای به ابعاد 5/7 در 5/2 متر ، دسترسی به طبقه اول را فراهم میکند .اتاق های اداری با امکان بهره گیری از نور طبیعی و چشم انداز به فضای خارجی طراحی شده اند . دو حجم پیش آمده در دو سمت ساختمان ، پیش آمدگی نیم استوانه ای نسبت به بدنه شرقی ساختمان هستند . این دو فضا در طبقه همکف به استقرار اتاقهای کنفرانس اختصاص داشته و دسترسی به آنها ازمحوطه پیرامونی فراهم شده است .سقف راهروها در طبقه همکف به صورت طاقهای چهاربخشی و در طبقه اول با سقف کاذب پوشش یافته است .
این بنا در سالهایی ساخته شده که تجربه ساختن فضاهایی با کاربری مشابه بسیار محدود بوده است ، بنابراین الگوبرداری از تجربه کشورهای دیگر بخصوص روسیه و آلمان ، مشاهده می شود .این اقتباس عمدتا در طراحی معماری بوده ولی کالبد بنا با امکانات و شیوه های بومی ، احداث شده است ، پس می توان گفت که این بنا متاثر از معماری نئوکلاسیک غربی بوده و تلاشی برای هماهنگی با بوم و بستر ایرانی در آن صورت گرفته است .
نماهای بنا اغلب با اندود سیمانی پوشیده شده است . ساختمان دارای چهار نما و گسترش افقی و ارتفاع کوتاهی می باشد که برج ساعت و تناسبات عمودی قاب های پنجره ها ، نما را متعادل کرده است . پس و پیش کردن احجام نیم استوانه ای در دو انتهای ساختمان و بام های شیب دار ، علاوه بر ایجاد سایه در بدنه ها ، بر تنوع نما افزوده است . شیارهای افقی و مایل در نماها علاوه بر ایجاد بافت ، بازی نور و سایه را تشدید کرده است .
منابع
کتابها:
- میرمیران، هادی - اعتصام، ایرج - میرمیران حمید . معماری معاصر ایران: 75 سال تجربه بناهای عمومی (1300 تا 1375 هجری شمسی)، زیر نظر وزارت مسکن و شهرسازی و معماری، دفتر معماری و طراحی شهری، سازمان مجری ساختمان ها و تاسیسات دولتی و عمومی، با همکاری مهندسین مشاور نقش جهان - پارس / تهران: شرکت طرح و نشر پیام سیما، 1388
© کلیه حقوق برای پایگاه "نقد معماری معاصر ایران" محفوظ می‌باشد؛ لذا استفاده از کلیه مطالب وب سایت تنها با ذکر منبع بلامانع است.
نقدها
مطالعه معماری بومی گیلان نمودهای مشابه بسیاری را با معماری مدرن غرب، پیش روی ما قرار میدهد که لزوما به معنی اقتباس یا تقلید از آن نیست وریشه در اقلیم و خصوصیات فرهنگی واجتماعی این استان دارد. موضوعاتی مانند برونگرایی، ارتباط با طبیعت، شفافیت، عدم وجود تزیینات، سبکی، سادگی و عملکردگرایی، شاخصه های مشترکی هستند که هر چند خواستگاههای متفاوتی با فرهنگ غرب دارند، اما عامل وجود خصوصیات و ویژگیهای مشترک، از نظر اجتماعی و فرهنگی بوده اند. تمایل به فعالیتهای اجتماعی و نقش پررنگ زنان در جامعه از جمله این ویژگیها هستند.از این رو به نظر میرسد زمینه های برخی ویژگیهای معماری و فرهنگی که به نام غربی میشناسیم از دیرباز در این سرزمین نهادینه شده اند.
از اوایل دوره پهلوی، با ورود موج معماری اروپایی، میدان شهر رشت به تدریج با احداث بناهای مهم و ارزشمندی شکل گرفت. شاخص ترین بنای این میدان، ساختمان شهرداری است که در بازه زمانی 1304 تا 1308 شمسی احداث شد.ذکر این نکته مهم است که اداره بلدیه، هم زمان با تهران یعنی در بهمن ماه سال 1286 شمسی درشهر رشت دایر گردید و ساختمان احداث شده به عنوان اولین بنای با شکوه شهری در سال 1305 شمسی به طور نیمه تمام و به نام ساختمان شهرداری رشت افتتاح گردید.
دراین بنا، ساختار کالبدی و فضایی، وامدار معماری روسی و معماران آلمانی است و ساختار خطی متداول بناهای دولتی دوره اول پهلوی شاخصه وارداتی محسوب میشود. اما همانطور که اشاره شد، خصوصیاتی مانند برونگرایی، عملکردگرایی، سادگی فرم و عدم وجود تزیینات در این بنا، قبل از آنکه بر گرفته از معماری وفرهنگ غرب باشد، ریشه در ویژگیهای معماری، فرهنگ و اقلیم این شهر دارند یا حداقل موضوع جدید و حرف تازه ای نبوده اند. از این رو میتوان گفت این بنا، بیش از آنکه تازگی، تاثیر گذاری و ماندگاری خود را مدیون فرم وکالبد خود باشد، وامدار عملکرد و کاربری نو و بروز خود ( شهرداری ) و موقعیت و جانمایی شهری به عنوان بدنه مهم میدان شهرداری شهر رشت است. میدانی که با حضور بناهای دیگری مانند کتابخانه ملی، اداره پست، هتل ایران و استانداری همچنان مرکزیت و اهمیت خود را حفظ کرده و به عنوان میدان تاریخی و مرکزی شهر نقش آفرینی میکند.
منابع:
- اسلام مسلک، ریما . چند بنای قدیمی در رشت، مجله‌ی معماری و فرهنگ، شماره 12، 1381
- شکوهی راد، سید همایون . معماری بومی گیلان نمونه ای از معماری ارگانیک، مجله مسکن و محیط روستا، شماره 112، زمستان 1384
- یاران، علی - مهران فر، ارس . تطابق شاخصه های مسکن بومی گیلان با معماری مدرن غرب، مجله معماری و شهرسازی آرمانشهر، شماره 15، پاییز و زمستان 1394