کامران طباطبایی دیبا (1315 خورشیدی) متولد تهران
یکی دیگر از معماران مهمّ مدرن تاریخ گرای ایران که توانست کارهای مهمی از خود به یادگار بگذارد، کامران طباطبایی دیبا است. او به سال 1315 خورشیدی در تهران متولد شد. به سال 1964 میلادی (1343 خورشیدی) در رشته ی معماری با مقطع کارشناسی، از دانشگاه هاروارد در واشنگتن دی. سی. فارغ التحصیل شد. او در بین سال های 1343 و 1344 خورشیدی نیز مطالعاتی در رشته ی جامعه شناسی در دانشگاه هاروارد انجام داد [ظاهرا در مقطع فوق لیسانس رشته ی جامعه شناسی در دانشگاه هاروارد تحصیل کرده است (بسکی)] و به سال 1344 خورشیدی به ایران مراجعت نمود. دیبا بین سال های 1348 و 1349 خورشیدی نیز در دانشگاه تهران به تدریس مشغول بود. دیبا بعد از سال ها کار هنری به سال 1357 خورشیدی مجبور به ترک ایران شد و هم اکنون در اسپانیا زندگی و کار می کند.
مشاغل و مسئولیت های او عبارتند از: عضو گروه طراحی شهرک کلمبیا، مریلند، آمریکا (1343-1342 خورشیدی / 1964-1963 میلادی)؛ مؤسس دفتر خصوصی، تهران (1350-1344 خورشیدی)؛ مؤسس و مدیر عامل مهندسین مشاور داض (1356-1350 خورشیدی) ( این شرکت در سال 1350 خورشیدی با ادغام کادر فنی دو شرکت ‹‹ مؤسسه شهرسازی و تهیه طرح های اجتماعی›› به مدیریت کامران دیبا که در سال 1344 خورشیدی تأسیس شده بود، و ‹‹مؤسسه مهندسین مشاور زاک›› به مدیریت احمد امیر رضوانی که در سال 1346 خورشیدی تأسیس شده بود، شکل گرفت و در سال 1353 خورشیدی دفتر محلی شرکت ‹‹ داض›› در بوشهر تأسیس شد؛ عضو مؤسس و مدیر موزه هنرهای معاصر تهران (1357-1356 خورشیدی)؛ عضو مؤسس شرکت نورث آرلینگتن، ویرجینیا، آمریکا (1362-1369 خورشیدی 1990-1983 میلادی).
از آثار تألیفی و فعالیت های هتری او می توان به مواردی از این دست اشاره کرد: نمایشگاه انفرادی در گالری ریالیتی آمریکا و شرکت در بی ینال پاریس و ونیز 1342-1340 خورشیدی / 1963 – 1961 میلادی)؛ کتاب ساختمان ها و پروژه های کامران دیبا، انتشارات گرد هاتیه (Verlag Gerd Hatie )، اشتوتگارت (1981 میلادی / 1361 خورشیدی)؛ نمایشگاه یکصد سال معماری در جهان، موزه هنرهای معاصر لس آنجلس، آلمان و ژاپن (1998 میلادی / 1377 خورشیدی)؛ نمایشگاه باغ های شرق در گالری دولتی ایفا، اشتوتگارت (2002 میلادی / 1381 خورشیدی)؛ برنده ی دیپلم افتخار از بنیاد آقاخان در سال 1988 میلادی، به خاطر طرح شهرک شوشتر نو؛ باغی میان دو خیابان (چهار هزار و یک روز زندگی کامران دیبا در گفتگو با رضا دانشور)، پاریس (2001، نی نا به زبان فارسی) برگزاری دو نمایشگاه انفرادی نقاشی، تهران؛ و انتشار ده ها مقاله در جراید و مجلات تخصصی.
از پروژه ها و کارهای معماری او می توان به مواردی از این دست اشاره کرد: پارک و فرهنگسرای یوسف آباد (شفق فعلی) (1969-1966 میلادی / 1348-1345 خورشیدی)؛ اردوگاه ساحلی کودکان یتیم در نوشهر (1969-1966 میلادی / 1348-1345 خورشیدی)؛ طرح دانشگاه جندی شاپور (شهید چمران فعلی) در اهواز (1968 میلادی / 1348 خورشیدی)، ساختمان امور اداری (بین سال های 1347 و 1351 خورشیدی)، مسجد (بین سال های 1352-1348 خورشیدی)، و ورزشگاه و ساختمان اداری (بین سال های 1351 و 1355 خورشیدی)؛ طرح ساختمان اداری کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان (1351 خورشیدی)؛ استراحتگاه صنعت نفت در ساحل دریای خزر، محمودآباد، با همکاری فیروز اسفندیاری (1351 خورشیدی) (برنده ی مسابقه)؛ موزه ی نظامی در تهران (1968 میلادی / 1347 خورشیدی) [پروژه]؛ طرح مجموعه اداری اصفهان (1352 خورشیدی) [پروژه]؛ مجتمع توریستی آستارا (1352 خورشیدی) [پروژه]؛ مرکز خرید محله ی شهرک غرب؛ فرحزاد، تهران (1975 میلادی / 1354 خورشیدی)؛ طرح جامع شهرهای کرمان (1352 خورشیدی)؛ بندر بوشهر (1352 خورشیدی)، شوشتر (1352 خورشیدی)، و دزفول (1352 خورشیدی)؛ شهرک شوشتر نو (1352خورشیدی طراحی و بین سال های 1353 و 1359 خورشیدی زمان اتمام فاز اول پروژه)؛ مجموعه نیاوران، پارک و فرهنگسرا و ساختمان دفتر مخصوص (1979-1970 میلادی / 1358-1349 خورشیدی)؛ موزه هنرهای معاصر تهران با همکاری نادر اردلان و میجر انگلیسی (1976-1967 میلادی / 1355-1346 خورشیدی)؛ منزل مسکونی تناولی (موزه تناولی بعد از انقلاب)؛ نمازخانه جنب موزه فرش، پارک لاله ی تهران (1978-1977 میلادی / 1357-1356 خورشیدی)؛ و طرح معماری آتی سنتر [پروژه]، با همکاری توماس کوربلو و دیگران، تهران (1383 خورشیدی) [برنده ی سوم مسابقه] (به نقل از طباطبایی دیبا، 1354؛ 1377؛ Diba 1981؛ قهاری 1386، : 88).
کامران دیبا همزمان در دو دنیای هنر و معماری زیسته است. او در زندگی هنری خود گذشته از نقاشی و معماری کوشیده است تا با پایه گذاری نهادهای فرهنگی و هنری، زمینه ی ارتقاء هنر و هنرمند را در کشور فراهم آورد. دیبا همزمان با معماری، نقاشی را در سال های پایانی دهه ی 30 خورشیدی آغاز کرد. او در نقاشی، دوره های کاری و سبکی گوناگونی را گذرانده است. نخستین کارهای او همزمان با آثار قندریز و زنده رودی و برخی دیگر از هنرمندان آن دوره آفریده شده اند و روح کمابیش مشترکی در کارهای همه ی این هنرمندان دیده می شود. پیوند ژرف دیبا با ریشه های فرهنگی کشورش سبب شده تا در پویه ی هنری خود در جست و جوی هویت فرهنگی ملّی، از راه دور با دیگر نقاشان ایرانی همگام باشد.
کامران دیبا با آنکه حضوری کوتاه در ایران داشت، از سال 1345 تا 1357 خورشیدی، نامی آشنا در معماری معاصر ایران است. او توانست در این مدت کم، آثاری با ارزش و به یاد ماندنی خلق نماید. او معمار مدرنی است که دغدغه ی بوم گرایی و تاریخ گرایی دارد. به معماری و فرهنگ ایرانی عشق می ورزد و کارهای معماری او یادآور مفاهیم و فرم های آشنای معماری ایرانی است.
منابع:
کتابها:
- بانی مسعود، امیر . معماری معاصر ایران/ تهران: نشر هنر معماری قرن، چاپ پنجم(ویرایش دوم)، زمستان ۱۳۹۱
موزه هنرهای معاصر تهران
طراحی و ساخت این موزه یکی از مهم ترین و شاخص ترین کارهای کامران دیبا است. ایده طرح وام دار کارهای لوئی کان، لوکوربوزیه و فرانک لوید رایت و با نقش پر رنگ خوسپ لوئیس سِرت Joseph Llouis Sert ) ( وهمچنین متاثر از طرح پشت بام های شهرهای کویری ایران است.
فقدان فضایی چند عملکردی به عنوان کانونی برای تبادل اندیشه ها و نمایش آثار هنری متعلق به دوران معاصر، از مهم ترین عوامل طراحی و ساخت موزه هنرهای معاصر تهران بوده است. این موزه متعلق به زمانی است که مباحث هنری و فرهنگی روز، یکی از اولویت های اصلی جامعه به ویژه قشرهای تحصیل کرده بوده است.
این بنا به سال ۱۳۴۶ احداث و در سال ۱۳۵۶ به بهره برداری رسید. در زمینی مستطیل شکل به مساحت ۱۷۶۰۰ متر مربع با محوری شمالی جنوبی با سطح اشغالی معادل ۲۴٪ و با زیر بنایی معادل ۴۲۲۴ متر در خیابان کارگر شمالی ساخته شده است. از شمال به موزه فرش و از شرق و جنوب به پارک لاله محدود شده است و در کل موقعیت شهری ارزشمندی دارد.
در طراحی فضای سبز و محوطه سازی این مجموعه، محوطه وسیع چمن کاری به مساحت ۶۸۰۰ متر مربع به باغ مجسمه اختصاص داده شده است. این باغ در بخش شمالی موزه با نهر آبی به عرض 1/20 متر از ساختمان اصلی جدا شده است و دسترسی به آن هم از پیاده رو مجاور مجموعه و از حیاط داخلی موزه فراهم شده است.
موزه دارای دو ورودی است که به ترتیب در ضلع شرقی و غربی زمین جای دارند. ورودی شرقی ویژه وسایل نقلیه است و به مخازن و بخش اداری منتهی می شود.و تداخلی با مسیر پیاده ندارد. عقب نشینی دیوارهای محوطه و ایجاد فضاهای مکث برای عابرینی که از پیاده رو عبور می کنند، نمونه ای موفق و ساده از ارتباط شهروندان با بنا می باشد.
کالبد موزه به صورت مجموعه ای از احجام کم ارتفاع طراحی شده است که به منظور بهره گیری از نور طبیعی نسبت به خیابان اصلی ۴۵ درجه چرخیده اند. حجم اصلی شامل مکعبی است که با همین چرخش ۴۵ درجه نسبت به محور شمال ـ جنوب، سرسرای اصلی را تشکیل میدهد و برفراز آن چهار نور گیر با فرمی شبیه به بادگیرهای مناطق کویری قرار گرفته اند. محل قرار گیری ورودی اصلی در حجمی مکعب شکل و کوچک تراز حجم اصلی است که در محور تقارن مکعب بزرگتر به آن متصل شده است.
ساختمان موزه از دوبخش کلی، مجموعه ای از فضاهای بسته و حیاط میانی، تشکیل شده است. فضای بسته موزه حلقوی است و واجد هفت فضای اصلی می باشد، سرسرای اصلی و سپس گالری ها به ترتیب و پشت سر هم پیرامون حیاط مرکزی و به تناسب شیب 3 درصدی زمین، سازماندهی شده اند.
سرسرا حلقه نخست است که مربعی به ابعاد ۲۸×۲۸ متر می باشد و گالری شماره یک خوانده می شود و حرکت بازدید کننده از این گالری در تراز ورودی آغاز می شود، فرد با حرکت در راهروهایی که به صورت شیب راهه و در هماهنگی کامل با گالری ها طراحی شده اند و با طی مسیر در گالری های بعدی به تدریج داخل زمین فرو می رود و در نهایت به سطح زیرین گالری شماره یک باز می گردد. یعنی گالری شماره یک نقطه آغاز و همین طور پایان حرکت بازدید کننده است. در بخش نمایشگاهی، این ساختار خطی پلان، در انطباق با عملکرد فضا بوده و امکان دیدن و نمایش تعداد زیادی از آثار را با حرکت در امتداد مسیر مشخص فراهم می سازد.
ارتباط سرسرای اصلی با طبقه زیرین توسط فضای تهی ِمیانی( وُید) و یک شیب راهه پر اهمیت صورت گرفته و در پایین ترین نقطه شیب راهه فضایی به شکل هشتی های معماری ایرانی طراحی شده است که در وسط آن حوضی شبیه حوضخانه های ایرانی قرار می گیرد. این حوض توسط هنرمند ژاپنی نوریوکی هاراگوچی درایران ساخته شده است. و با نور گیرهای سقفی که در چهار گوشه فضا به صورت متقارن طراحی شده اند، بر آن تاکید شده است.( بانی مسعود،۱۳۸۸)
عناصر فضایی نیز بر اساس دسته بندی عملکردی در ساختاری خطی در امتداد مسیری حلقه ای شکل ساماندهی و عملکردها در دو طبقه توزیع شده اند. موزه به لحاظ عملکردی از سه بخش گالری، اداری و نگهداری و ثبت آثار هنری و فضاهای جانبی مانند کتابخانه، رستوران، سالن سخنرانی و نظیر آن تشکیل شده است که به طور مجزا و در عین حال مرتبط با یکدیگر فعالیت می کنند.قرار گرفتن عملکردهای هماهنگ در اطراف سرسرای مرکزی به صورت مجزا از گالری ها، دسترسی آسان به آنها را، بدون اختلال در عملکرد فضای نمایشگاهی فراهم کرده است.
بازشوهایی که در مفصلهای ارتباطی بین گالریها قرار گرفته اند، ارتباط بین بیرون و درون را تامین می کند و همچنین برای پرهیز از یکنواختی و ایجاد تنوع در گالری ها، از تدابیری نظیر ایجاد کنج هایی با پلان منحنی و ترکیب آن با فضاهایی با پلان راست گوشه استفاده شده است . طرح گالری ها نسبتا شبیه به هم است. در این میانه طرح گالری های 1و 5 که محور اصلی ساختمان موزه را می سازند متفاوت است.
آثار هنری موزه بر دیوارهای جانبی گالری ها نصب شده و نور طبیعی که به صورت غیر مستقیم از سقف تامین می شود، نمایش آثار را در کنار نورهای مصنوعی ممکن می سازد.
فضاهای بسته گرداگرد یک حیاط مرکزی شکل گرفته اند. هندسه این حیاط برگرفته از هندسه دیوارهای گالری های موزه است، بنابراین با فضایی مواجه هستیم که علی رقم مساحت کوچک از تنوع فضایی بالایی برخوردار است. این حیاط در هماهنگی با فضاهای تدریجا پایین نشسته ی گالری ها، واجد سطوحی در ترازهای مختلف است و به این ترتیب دارای سکوهای مختلف و پله هایی است که این سکوها را به هم پیوند می دهد که با وجود مجسمه های موجود در آن و ارتباط با باغ مجسمه، فضای مطلوبی را فراهم کرده است.
در کل در این بنا میان عملکرد و هندسه، تطابقی مشاهده می شود که وحدت و انسجام کلی را میان اجزا و عناصر بنا، به لحاظ عملکردی و فضایی به وجود آورده است.
سادگی رعایت شده در پلان و احجام و شکل گیری آزادانه فضاها، طراحی نامتقارن، ساختار هندسی و مدولار پلان، استفاده از عناصر و مفاهیم معماری گذشته مانند درونگرایی، برونگرایی، سلسله مراتب، تناسبات، حیاط مرکزی، بادگیر و نظایر آن بیانگر تاثیر جنبش های پسا مدرنیسم در معماری، به ویژه گرایش هایی که به تندیس گرایی و کاربرد خشن و خام مصالح تمایل دارند، می باشند.
دیوارهای ساختمان موزه، بسته و کم روزنه هستند و از انعکاس فضاهای خارج به داخل جلوگیری کرده و به این سبب احجامی توپر و سنگین و قلعه مانند می سازند که درونش نفوذ ناپذیر و محکم، رمز آلود و درونگرا جلوه می کند و با نور گیری های سهمی شکل که بر فراز ساختمان و در امتداد یکدیگر قرار گرفته اند، ساختمان را به تندیسی از سنگ و بتن در دامن محوطه ای وسیع و سر سبز تبدیل کرده اند. ساختمان با ترکیب نورگیرها و همین طور حجم های متنوع و گوناگون مخاطب را متوجه سیمای خود می سازد و به تماشا وا می دارد. شکل نورگیرها یاد آور باد گیرها در شهر های سنتی کویری است و فرو رفتن تدریجی ساختمان در دل زمین، امری که در شهر های کویری رخ می دهد، و به تبع آن بالا و پایین رفتن احجام و نورگیرهای متعدد، سیمای بیرونی را به مجموعه ای از بناها درشهر های سنتی، یا به عبارتی به یک بافت سنتی شبیه می سازد. بافتی که البته از نظم و انضباط برخوردار است.
مصالح نمای ساختمان و نحوه ترکیب آنها نیز درایجاد این نوستالژی بی تاثیر نیست. دیوارها با ترکیبی از سنگ های بادبر نارنجی و بتن کرم رنگ اجرا شده اند. سنگ های بادبر از کف تا ارتفاع چهار ـ پنج متری امتداد می یابند و ازحاشیه بتنی یک متری که بخش بالایی نماها را می سازد، با درز ظریفی جدا شده اند. انتخاب این سنگ بادبر برای نما ها، بنا را سنگین و سنتی نشان می دهد. و قاب بندی این دیوارهای سنگی بابتن، این مصالح را لطیف تر از حالت عادی نشان می دهد. و ازطرفی رنگ کرمی بتن و ترکیب آن با سنگ های لاشه باعث شده ساختمان رنگ و بوی معماری کاهگلی کویری را به ذهن متبادر سازد.
منابع
کتابها:
- بانی مسعود، امیر . معماری معاصر ایران/ تهران: نشر هنر معماری قرن، چاپ پنجم(ویرایش دوم)، زمستان ۱۳۹۱
- میرمیران، هادی - اعتصام، ایرج - میرمیران حمید . معماری معاصر ایران: 75 سال تجربه بناهای عمومی (1300 تا 1375 هجری شمسی)، زیر نظر وزارت مسکن و شهرسازی و معماری، دفتر معماری و طراحی شهری، سازمان مجری ساختمان ها و تاسیسات دولتی و عمومی، با همکاری مهندسین مشاور نقش جهان - پارس / تهران: شرکت طرح و نشر پیام سیما، 1388
جهت مشاهده صحبت‌های کامران دیبا در خصوص موزه هنرهای معاصر روی این لینک کلیک کنید
© کلیه حقوق برای پایگاه "نقد معماری معاصر ایران" محفوظ می‌باشد؛ لذا استفاده از کلیه مطالب وب سایت تنها با ذکر منبع بلامانع است.